فرشتگان و آفرینش آدممفسّران، پرسش فرشتگان را برای کشف حقیقت و حکمت آفرینش آدم دانسته‌اند. ۱ - اقوال درباره پرسش فرشتگان درباره آفرینش آدمآنگاه که خداوند از خلافت موجودی در زمین خبر داد، فرشتگان پرسیدند: آیا کسی را در زمین جانشین می‌کنی که در آن فساد و خون‌ریزی کند؟ «قَالوا أَتجعَلُ فِیها مَن یُفسِدُ فِیها و یَسفِکُ الدِّمَاءَ». ۱. بیش‌تر مفسّران، پرسش فرشتگان را برای کشف حقیقت و حکمت آفرینش آدم دانسته‌اند، نه اعتراض به خداوند و طعن بر بنی‌آدم؛ زیرا مقام فرشتگان برتر از آن است که چنین کنند؛ [۲]
بیضاوی، تفسیر، ج۱، ص۸۲، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۶.
البتّه برخی پرسش مذکور را از باب اعتراض و طعن و آن را از سوی فرشتگان زمینی، جن و شیاطین دانسته‌اند؛ زیرا تاریکی نشئه مادیّت که موجب حجاب است، بر آن‌ها غلبه داشته و درباره مرتبه آدم فاقد شناخت بوده‌اند. [۳]
شرح فصوص الحکم، ج۱، ص۳۶۹.
۲. مفسّران به این پرسش که فرشتگان چگونه دریافتند موجود جدید، مفسد و خون‌ریز است، پاسخ‌های گوناگونی داده‌اند: در این زمینه دو روایت از ابن‌عبّاس نقل شده است. از روایت نخست برمی‌آید که پیش از آدم، جنّ در زمین ساکن بود و فساد و خون‌ریزی می‌کرد و فرشتگان او را با جنّ قیاس کردند؛ امّا براساس روایت دیگر، در پی اعلام جانشینی و پرسش فرشتگان از چگونگی آن فرمود: ذرّیه‌اش در زمین فساد کنند و یک‌دیگر را بکشند و آن‌گاه بود که فرشتگان آن سؤال را مطرح ساختند. [۴]
طبری، جامع البیان، ج۱، ص۳۱۴.
شیخ طوسی و طبرسی [۶]
طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۱۷۷.
نیز این دو وجه را آورده‌اند.۲ - نظر سید قطببه اعتقاد سید قطب، فرشتگان از شواهد و قراین و با توجّه به سابقه‌ای که از ساکنان پیشین زمین داشتند یا به مدد بصیرتی که به آنان الهام می‌شد، دریافتند که آفریده جدید، مفسد و خون‌ریز است و چون می‌دانستند که تسبیح و تقدیس خداوند، یگانه هدف آفرینش است و این مهم نیز به وجود آنان تأمین می‌شود، از حکمت آفرینش آدم پرسیدند. [۷]
فی‌ظلال، ج۱، ص۵۶.
به گفته علاّمه طباطبایی ، از آن‌جا که موجود زمینی به دلیل مادّی بودنش، نیروی خشم و شهوت دارد و سرای دنیا جای تزاحم و محدودیت‌ها است و...، فرشتگان دریافتند که این خلافت جز با وجود افراد فراوان و برقرار شدن نظام اجتماعی در بین آنان محقّق نمی‌شود و این نظام به فساد و خون‌ریزی می‌انجامد. از طرف دیگر چون خلیفه باید در همه شؤون وجودی و آثار و احکام و تدابیر، آیینه مستخلَفٌ عنه باشد، برای فرشتگان این ابهام پدید آمد که موجود زمینی با آن همه نقص ، چگونه سزاوار جانشینی خداوندی است که دارای اسمای حُسنا و صفات جمال و جلال است؛ از این رو در مقام سؤال برآمدند تا موضوع بر آنان آشکار شود و این پرسش از روی خصومت نبوده است. ۳ - فهرست منابع(۱) قرآن کریم. (۲) بیضاوی، تفسیر، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۶. (۳) شرح فصوص الحکم. (۴) طبری، جامع البیان. (۵) شیخ طوسی، التبیان. (۶) طبرسی، مجمع البیان. (۷) علامه طباطبایی، المیزان. (۸) فی‌ظلال. ۴ - پانویس
۵ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم جلد اول، برگرفته از مقاله «فرشتگان و آفرینش آدم». |